Bilim insanları, bir volkan harekete geçmeye başlamadan önce çevresindeki ağaçlarda fark edilebilir bir değişim yaşandığını fark etti: Yaprak renkleri koyulaşıyor, yeşilin tonu daha yoğun hale geliyor. Bu gözlem, uzaydan yapılacak gözlemlerle birleştirildiğinde, volkanların erken uyarı sinyallerini anlamak için ilginç bir yöntem sunuyor.
NASA ile Smithsonian Enstitüsü, bu renk değişimlerini uzaydan takip edebilmek için birlikte çalışıyor. Kullandıkları araçlar arasında Landsat 8 gibi uydular ve AVUELO adlı havadan veri toplama sistemleri yer alıyor. Ekip, bu doğal tepkinin volkan patlamalarından önce havaya salınan karbondioksitle bağlantılı olduğunu düşünüyor. Ağaçlar bu gazı emdikçe, yapraklar daha canlı bir yeşile bürünüyor.
Volkan patlamaları elbette her zaman tahmin edilebilir olaylar değil. Ancak yaklaşık 1.300 aktif ya da potansiyel olarak aktif volkanın bulunduğu gezegenimizde, tahmin edebilmek çoğu zaman fark yaratıyor. Çünkü sadece patlamanın olduğu noktadaki değil, çevre bölgelerdeki insanlar da risk altında. Fırlayan taşlar, kül bulutları ya da sızan zehirli gazlar doğrudan tehlike yaratırken; çamur akıntıları ve hatta tsunamiler gibi dolaylı sonuçlar daha uzak yerleri bile etkileyebiliyor.
İlk işaret: Karbondioksit
Karbondioksit gibi gazların volkanlardan yükselmesi, bu sürecin erken işaretlerinden biri olarak kabul ediliyor. Ancak bu gazı uzaydan tespit etmek hiç de kolay değil. Kükürt dioksit gibi gazlar daha rahat izlenebiliyor ama karbondioksit, özellikle dağlık ya da ormanlık alanlarda görece daha zor takip edilebiliyor.
Geleneksel yöntemlerde araştırmacıların doğrudan volkanın yakınına gidip ölçüm yapması gerekiyor. Ancak bu her zaman mümkün değil. Hem volkanlar her yerde kolay ulaşılır yerlerde değil hem de bu tür gözlemler zaman ve ekipman gerektiriyor. Bu yüzden ağaçların gösterdiği tepkiler alternatif bir yol sunuyor.
Bu alandaki çalışmalardan biri Houston Üniversitesi’nden volkanolog Nicole Guinn tarafından yürütüldü. Guinn, Sicilya’daki Etna Yanardağı çevresindeki ağaçları incelemek için Landsat 8’in yanı sıra NASA’nın Terra ve Avrupa Uzay Ajansı’nın Sentinel-2 uydularından gelen görüntülerden yararlandı. Araştırma sonucunda, yaprak rengindeki değişimle çevredeki karbondioksit düzeyleri arasında doğrudan bir ilişki olduğu ortaya kondu.
Uydularla toplanan verilerin doğruluğunu test etmek için sahaya da inilmesi gerekiyor. İklim bilimci Josh Fisher’ın liderliğindeki bir ekip, 2025’in Mart ayında Kosta Rika’daki Rincon de la Vieja yanardağı çevresinde bir saha çalışması yaptı. Karbondioksit ölçümleri yapıldı, ağaç yapraklarından örnekler toplandı. Fisher, bu tür çalışmaların ekolojiyle volkan biliminin tam kesişim noktasında yer aldığını söylüyor.
Her yerde işe yaramayabilir
Yine de bu yöntemin her yerde işe yaraması beklenmiyor. Ağaçların olmadığı volkan çevreleri ya da mevsimsel değişimlerin etkilediği bölgelerde bu yöntemin sınırlı kalabileceği açık. Ayrıca çevresel hastalıklar ve kuraklık gibi faktörler de yaprak renklerini etkileyebiliyor. Ancak yine de uygun koşullarda, bu değişimlerin potansiyel bir erken uyarı aracı olabileceği düşünülüyor.
Bu alandaki önlemlerin etkisi daha önce de görülmüştü. Örneğin, 2017 yılında Filipinler’deki Mayon Yanardağı’nda yapılan ölçümler, yaklaşan patlamayı günler öncesinden ortaya koymuştu. Alınan uyarılar doğrultusunda yaklaşık 56 bin kişi bölgeden tahliye edilmiş ve 2018’in başında gerçekleşen patlamada büyük bir can kaybı yaşanmamıştı.
NASA’dan Florian Schwandner durumu şöyle özetliyor: “Volkanlar söz konusu olduğunda hiçbir sinyal tek başına yeterli değildir. Ama bu da elimizdeki parçaları tamamlamaya yardımcı olabilir.”